Zelforganisatie of toch zelfsturing?
Zelforganisatie en zelfsturing zijn begrippen die vaak gebruikt worden in de context van management en organisatieontwikkeling. Ze verwijzen beide naar het vermogen van individuen of teams om zichzelf te organiseren en aan te sturen zonder externe begeleiding.
Zelforganisatie heeft betrekking op het proces waarbij individuen of teams zichzelf organiseren om een bepaald doel te bereiken. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door middel van zelfsturende teams, waarbij de leden van het team gezamenlijk beslissingen nemen en verantwoordelijkheid nemen voor de uitvoering van taken. Zelforganisatie kan ook verwijzen naar het vermogen van een organisatie om zichzelf te organiseren en aan te passen aan veranderende omstandigheden.
Zelfsturing richt zich specifiek op het vermogen van individuen of teams om zichzelf aan te sturen. Dit houdt in dat zij in staat zijn om hun eigen taken te plannen, te organiseren en uit te voeren zonder directe supervisie of controle van een leidinggevende. Dit kan leiden tot meer autonomie en empowerment van medewerkers, wat op zijn beurt kan bijdragen aan hogere niveaus van motivatie en betrokkenheid.
Beide begrippen zijn relevant in de context van organisatieontwikkeling en kunnen worden toegepast in verschillende situaties en op verschillende niveaus van de organisatie. Het belangrijkste verschil tussen zelforganisatie en zelfsturing is dat zelforganisatie betrekking heeft op het proces van organisatie, terwijl zelfsturing betrekking heeft op het vermogen van individuen of teams om zichzelf aan te sturen.
De praktijk
In veel organisaties wordt er nog steeds vóór de medewerkers gedacht. In een zelforganisatie wordt mét die medewerkers gedacht. En dat is een wereld van verschil. In de nieuwe manieren van werken komen denken en doen weer samen waarmee het beste uit medewerkers wordt gehaald. Het verschil tussen zelforganisatie en zelfsturing zit in wie de kaders en daarmee het doel bepaald. Bij zelforganisatie bepaalt de manager het doel, in samenwerking met het team. Bij zelfsturing doet het team dit zelf en bepaalt dus zelf haar richting.
Een zelfsturend team wordt gedefinieerd als een team dat verantwoordelijk is voor de totstandkoming van een product of service van begin tot eind. De teamleden zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het resultaat. Daarbij neemt het team naast inhoudelijke taken ook managementtaken op zich. Zij hebben zelf de controle over het proces, de methoden en de tijdsindeling (Goodman et al., 1988). Het team kan daarnaast ook verantwoordelijk zijn voor de samenstelling van het team.
Een zelforganiserend team overlapt met een zelfsturend team. De manager stelt de kaders en draagt de visie uit. Zelforganiserende teams nemen net als zelfsturende teams operationele managementtaken op zich, zodat zij zichzelf kunnen organiseren. Denk aan de planning, werving en selectie, administratie en budgetbeheer. De manager bepaalt de kaders en is verantwoordelijk voor alignment met de rest van de organisatie. Zelforganisatie en zelfsturing is meer dan alleen een laag managers schrappen en de verantwoordelijkheden naar de teams brengen. Het gaat om de principes waarop de manier van organiseren gestoeld is.
De noodzaak van zelforganiserende teams wordt steeds groter als je als organisatie om wilt kunnen gaan met de snelle veranderingen. Zelforganisatie stimuleert een noodzakelijke beweging van ‘medewerkers beheersen en controleren’ naar ‘kundige professionals vertrouwen’. De zelforganiserende teams zijn resultaatverantwoordelijk, zij realiseren zelf teamdoelen en bepalen zelf hoe ze dat doen. Zelforganisatie sluit aan bij de wens om medewerkers meer verantwoordelijkheid te geven en klanten centraal te stellen.
Bij zelforganisatie is het eigenaarschap namelijk gedeeld, hierdoor zijn teams in staat snel te reageren op wensen van de klant, kansen en bedreigingen. Zo kan het team dynamisch sturen binnen de kaders.
Zelforganisatie is geen doel maar een middel. De belangrijkste vraag is dus, waarvoor is het een middel? Wanneer zelforganisatie goed uitgevoerd wordt leidt dit tot blije medewerkers, snelle en betere processen en blije klanten.